Testuingurua
geZi AN (dardo) gaeSUm (zeltismoa)
parabiZu L. lat. paradiSum (bainan parabiSU Lhande-rengan)
gauZa AN., B., BN., G., L. (cosa) lat. cauSam
lauZa AN., BN., Sal. (losa) lat. lauSam
gariZuma AN., BN., G., L. (cuaresma) lat. quadrageSimam (227) Garizuma B.N., G.,L., garizoma Sal., garizima B.,S., gorexima R., goroxûma S., (Gèze) (cuaresma). Garizima aldagaiak lat. quadragesimam-en azken bokalak eusten ditu. Euskal aldagaiak hitz horren sinkopa batetik, eta. zehazki dr taldea r-ra laburtu zeneko garaiatik. Jatorri latino baten alde:
.
meZu AN., BN., L., R., S. (mensaje) lat. miSSum
meZa c. (misa) lat. miSSam
.
Korrespondentzi berdina beste kontsonante baten muturrean ipinitako txistukarietan: baZko AN., BN., L., R., S. lat. paScham gaZtelu c. (castillo) lat. caStellum, gaZtaina c. (castaña) lat. caStaneam. eZkabi AN., B., G., L. (sarna) lat. Scabiem, iZpiritu (Lhande) lat. spiritum. eZpata c. (espada) lat. Spatham, gaZtigatu AN., BN., G., Sal. S. (advertir) lat. castigare. arraZtelu BN., L. (rastrillo) lat. raStellum](bainan arraStelu BN., R.).
Zeiñu/sinu (lat. signum), arraZtelu/arraStelu (lat. rastellum), zoru/soro (lat. solum) gisako alternantzietan lehenengoa, normalki, zaharrago eta jatorragotzat jo behar da.
Haserako s likidaren arazoa e/i protetika aztertzean ukitua izan zen, iztupa (lat. stuppam), izpiritu (lat. spiritum), ezkutu (228) Ezkutatu G. (esconderse) ezkutu AN., B., S. , izkuta G., ezkutu escudo) Mat. scutum batetik. ezkutu hori. gisa ulertuta. Scutum latinoaren eratorki erromanikoak prob. scut. kat. escut, log. iskutu. Mitxelena ere jatorri latino baten aldekoa ([FHV] 66 eta 135). Ikus FEW 11, 354 eta Meyer-Lûbke REW 7759 (lat. scutum) gisako hitzetan.
Bereter R. (sacristán) kasuan latineko s atzetonika erori egiten da (pres(by)ter), bainan erorketa berbera nabari da latinean haserako pres hori prae preposizioaz nahastean (presbyterum/praesbyterum ordez).
Hitz latinoen azken s hori (bai nominatiboan, genitiboan, akusatiboan, bai neutro singularrean, eta bai askozko maskulino/femeninoan) euskaraz igurzkaria bihurtzen da, halanola, martiTZ-en (lat. martis), gorpuTZ lat. corpus/opuTZ lat. opus, eta, agian ere, lapiTZ/pizarra lat. lapis, eta maiaTZ- c. lat. maias kasutan (azken hau erromanikoko mayas-etik ez baldin badator, behintzat) (229)K. Mitxelenak dio: BAP 7.581-82.
S fonema unbrikoa iadanik galdua zen, jakina denez, eta latin arruntean kolokadura aunitz zen bere erabilpenaz.
Beraz, galketa-testigutzak ez dira falta, alegia, bonu bonuS ordez, matrona matronaS ordez.
Fonema horren galketak euskaran intzidentzi urria du (halako hitz bakan batzuk kendurik), ezen-eta euskaratutako mailebu latino gehienak akusatibotik etorri baizaizkigu, halanola, lege lat. legem errege lat. regem gurutze lat. crucem. etab.
Bestalde, N/L/R ondoren s/z frikariak igurzkari bilakatzen dira, eskema honen arabera: .